Dünya konut krizi için ne tür önlemler alıyor?

Türkiye’de hem kiralık hem satılık konut piyasası, fiyat artış hızındaki yavaşlamaya rağmen yeterince ulaşılabilir olmaktan hâlâ uzak.

Türkiye’de corona virüsü pandemisi sonrası kamu bankalarınca verilen ucuz faizli kredilerle talep patlaması yaşanmıştı.

Sonrasında vatandaşın varlığını enflasyona karşı korumak amacıyla gayrimenkule olan talebini sürdürmesi, o dönemde gevşek para politikası nedeniyle düşürülen faizler, ardı ardına yapılan kampanyalar da konut fiyatlarını hızla artırmıştı.

Aynı şekilde konut satışı yoluyla yabancılara vatandaşlık verilmesi, Ukrayna savaşı sonrası patlayan Rus talebi de fiyatların artmasına katkıda bulunmuştu.

Günümüze gelindiğinde sıkı para politikasının etkisiyle konutta fiyat artış hızı nominal olarak bir miktar yavaşlamış durumda.

Ayrıca fiyatların reel olarak (enflasyondaki orana göre) gerilediği görülmekte. Tüm bunlara rağmen konut fiyatları oldukça yüksek seviyede. Buna paralel olarak kiralık konutlar da yüksek seviyedeki seyrini sürdürüyor.

Merkez Bankası’nın derlediği rakamlara göre, 2024’ün üçüncü çeyreğinde Türkiye’de bir konutun metrekare başı fiyatı 33 bin 910 TL. Bu da 100 metrekarelik bir konutun 3,4 milyon TL civarında olduğunu gösteriyor. İstanbul’da bu rakam 5 milyon TL’nin üstünde.

Kiralık konut tarafına gelindiğinde ise Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkez’nin (BETAM) verilerine göre, ekim ayında ülke genelinde ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatı fiyatı 186,1 TL seviyesinde.

Ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatları İstanbul’da 247,6 TL, Ankara’da 176,5 TL, İzmir’de ise 218,2 TL. Yani İstanbul'da 100 metrekarelik bir konutun fiyat ortalaması 25 bin TL'ye yakın.

Öte yandan konut krizi yalnızca Türkiye’ye özgü bir durum değil. Asya, Avrupa ve Amerika’da milyarlarca insan yüksek kira fiyatlarının yarattığı sorunlarla pençeleşiyor. Peki dünyanın farklı yerlerindeki ülkeler bu sorunlar için ne tür önlemler alıyor.

İşte dünyada konut krizinin çözümü için öne çıkan örnekler:

KANADA’DA BOŞ EV VERGİSİ İŞE YARADI

Boş Ev Vergisi, dünyada ilk kez 2016’da Kanada’nın Vancouver şehrinde uygulanmıştı. Artan konut fiyatlarıyla boş kalan konutların artması son dönemde tartışma yaratırken Toronto belediyesi 2023’te, “Boş Ev Vergisi”ni hayata geçirdiğini duyurdu.

Fransa, Avustralya, Kanada, Hindistan ve Kamboçya da “boş ev vergisi” uygulamasının olduğu ülkelerden bazıları…

Ev sahiplerini boş olan konutları için vergi ödemekle uygun bir fiyata kiralamak arasında seçime zorlayan bu vergilendirme sistemi, 2023 yılında Toronto’da uygulanmaya başladı.

Vergi yükümlülüğü konutun bir sene içinde altı aydan fazla boş kalması durumunda oluşuyor ve değerinin yüzde biri oranında gerçekleşiyor. Boş ev durumunun bildirilmemesi veya yanlış beyanda bulunulması durumunda ise ev sahibine ceza kesiliyor.

Bu vergiden muafiyet yalnızca ev sahibinin kendisinin veya bir yakınının evde ikamet etmesi, evin kiralanması, ev sahibinin ölümü veya rahatsızlık nedeniyle hastanede kalıyor oluşu, evin ikamete uygun olmaması beyanı, boş mülkün onarım veya tadilattan geçiyor olması gibi durumlarda mümkün.

Vancouver Belediyesi söz konusu uygulamayla 662 bin nüfuslu şehirde boş ev vergisi sayesinde 2017-2020 yılları arasında şehirdeki boş ev sayısının yüzde 26 düştüğünü bildirmişti. Uygulama ayrıca sosyal konut bütçesine de ek katkı sağladı.

SİNGAPUR’DA DÜŞÜK GELİRLİLER KONUTA BÖYLE ULAŞIYOR

Singapur'daki toplu konutların tarihi 1930’lara dayanıyor. 2020 itibarıyla Singapur sakinlerinin yüzde 78,7'si kamu konutlarında yaşıyordu.

2020'lerin başında, Singapur'un toplu konutlarına ilişkin yeni düzenlemeler yer aldı. Toplu konutların uzun süreli kiralanmasının önü açıldı.

Kiracılar tarafından kullanılan kamu konutları 99 yıllık kira sözleşmesi ile satılıyor ve belirli kısıtlamalar altında özel piyasada satışa çıkıyor.

Kalan diğer konutlar ise finansal destek sağlanmasına karşın en düşük bedelli sosyal konutu almayı karşılayamayan insanlar için ayrılıyor.

Çoğunlukla düşük gelirli haneler için olan kiralık konutlarda düşük gelirli başvuru sahiplerine daire satın almaları için hibeler sağlanıyor.

Yaşlı ev sahipleri için daha kısa kira kontratlı daireler ve kira paraya çevirme planları uygulanıyor.

Konut siteleri belediye meclisleri tarafından yönetiliyor ve bakımı yapılıyor.

AVRUPA KENTLERİNDEN GÜNLÜK KİRALAMA ÖNLEMİ

Öte yandan kent pek çok Avrupa kenti, Airbnb gibi kısa süreli tatil kiralama hizmetlerinin yaygınlaşmasını frenleyerek kira fiyatlarındaki artışı kontrol altına almaya çalışıyor.

Floransa, Lizbon, Paris ve Barselona, yerel sakinlere daha fazla konut sağlamak amacıyla kısa süreli tatil kiralamalarını kısıtlama kararı aldı.

Bu önlem, yerel halk için kronikleşen uygun fiyatlı konut sıkıntısını gidermeye yardımcı olmak için alınıyor.

Geçtiğimiz yıllarda kent merkezlerindeki binlerce bina Airbnb’ler gibi kısa dönemli kiralamalar tarafından ele geçirilmiş ve konut fiyatlarını artırarak yerel sakinleri piyasanın dışına itmişti.

Karar, İtalyan konaklama işletmeleri ticaret birliği Federalberghi tarafından da alkışlandı. Birliğin Floransa şubesi başkanı Francesco Bechi, bu kararın yerel mirasın ayrılmaz bir parçası olarak görülen kent merkezindeki yerel toplum yaşamının yeniden tesis edilmesine yardımcı olacağını belirtti.