Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, NEFES’e konuştu: Düdüklü tencere her an patlayabilir

Şehriban Kıraç / NEFES

Bu yıl ekonomide ciddi durgunluk beklenirken işsizlik yüzde 15’i bulacak. Enflasyonda ise Merkez Bankası’nın yüzde 21’lik yıl sonu hedefinin tutması zor görünüyor. Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu’na göre, bu yıl tüm ücretli kesimlerin reel gelirlerinde erime olacak. İnsanların yaşam standartları düşecek ve vatandaşlar daha fazla borçlanmaya yönelecekler.

Kozanoğlu, “2023 seçimleri aslında toplumda önemli bir değişimin olacağına dönük büyük umutlar ve beklentiler doğurmuştu. Şu anda hâlâ onun hayal kırıklığını yaşadığımızı düşünüyorum. Narkoz etkisi dediğim, kısa dönemli işlerin yolunda gittiği algısı yaratıldı. Ama insanlar artık uyandı” dedi.

Kozanoğlu ile enflasyonu, hayat pahalılığı ve hükümetin uyguladığı politikaları konuştuk.

2018’E BENZER

-Enflasyon oranları altında belirlenen asgari ücret ve sefalete mahkum edilen emeklileri düşününce, bu yıl gelir erimesi nereye varacak?

Asgari ücretli, emekli ve memurun aldığı maaş zamları enflasyonun çok altında kaldı. Tüketici fiyatları yüzde 44.38 artarken, ortalama enflasyon yüzde 58 civarında gerçekleşti. Ücret zamları ortalama enflasyon üzerinden yapılmalıydı. Çok büyük hak kayıpları ortaya çıktı. Bu yıl tüm ücretli kesimlerin reel gelirlerinde bir erime olacak. İnsanların yaşam standartları düşecek ve vatandaşlar daha fazla borçlanmaya yönelecekler. Hem kredi kartı hem ihtiyaç kredilerinde artış dikkat çekiyor bu daha da artacak. Tahsil edilemeyen borçlarda da bir sıçrama olacak. Emek kesimi açısında temmuz döneminde ara zam görmezsek çok ciddi bir yoksullaşma göreceğiz. Yaşam standartlarının düştüğü bir dönem kaçınılmaz görünüyor.

-Bireysel kredi borçlarında mı patlama olacak?

Evet. Ağırlıklı olarak orta ve alt gelir grubu ihtiyaç kredileri ve kredi kartı borcuna yöneliyor. Daha çok iki yakasını bir araya getirmek isteyenler borçlandı. Kredi kartları borçlarının ödenememe oranı yükseliyor, buradaki takibe düşen borç miktarı artıyor. 2018’de borçların ödenmediği döneme benzer bir durumu yaşayabiliriz. O dönemde takibe düşen çok artmıştı.

-Belli ki vatandaşı daha zor bir dönem bekliyor...

Kesinlikle öyle. Gelir ve servet dağılımında da makas çok açıldı. En büyük bedeli orta gelir grubu ödüyor. Özellikle görece yüksek ücret alan ve kıdemli memurların ücretlerinde dibe doğru bir yarış başladı. Yüksek maaş alanların irtifa kaybı çok daha belirgin. Geçim sıkıntısı yaşamaya başladıkları gibi bu durum verim düşüklüğüne neden oluyor.

Bu durum insanların öğrenme motivasyonlarını düşürecek.

Bu da orta ve uzun vadede topluma büyük bir maliyet yükleyecek.

ENFLASYON NEDEN DÜŞMÜYOR?

Faizi yüksek tuttuğunuz sürece üretimin yatırımın maliyeti de artar. Arzın düşük olması enflasyonun önemli nedenlerinden biridir. Belirsizliğin çok olduğu dönemlerde firmalar zamlarını yaparlar. Hizmet sektöründe verilen hizmetlerdeki zamlar daha belirgin hale gelir. Fiyat denetimleri de olmayınca fiyatların önünü alamıyorsunuz. İnsanların enflasyon algıları ve beklentileri de yüksek. İnsanlar eline para geçince hemen fiyat artacak diye bir şeye yatırıyorlar. Bunlar enflasyonu yükseltiyor. Tüketim malları ithalatı artıyor. Bunlar hepsini bir araya getirdiğimizde enflasyonda istenen düşüş sağlanamıyor.

BÜTÜN DENGELER BOZULDU

-Türkiye’nin en can yakıcı sorun nedir?

Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı yönetim sisteminin devam etmesi halinde insanların bir gelecek umudu olmayacak. Yolsuzlukların, haksızlıkların alıp başını gitmesi insanları umutsuzluğa sürüklüyor. Politik bir değişim olmaksızın ekonominin düze çıkması da olanaklı görünmüyor. Sürekli yüksek teknolojili yüksek katma değerli üretimden bahsediliyor. Bunun olabilmesi için eğitim sisteminizin bilime, aydınlanmaya açık olması şart. Bir ülkede gelir ve servet dağılımı bozuksa, insanların hem motivasyonları hem satın alma güçleri düşer. Daha adil bir gelir dağılımı gerekiyor. Türkiye ekonomisindeki bütün dengeler bozulmuş ve daha da bozulma yolunda. Radikal bir dönüşüm olmadan toplumun geleceğe umutla bakması mümkün olmayacak.

İŞSİZLİK YÜZDE 15’E ÇIKAR

-Büyüme, işsizlik öngörünüz nedir?

Ekonomi ciddi şekilde soğuyacak hatta yılın sonuna doğru stagflasyona gireceğiz. 2025’te yüzde 2’nin altında bir büyüme olabilir. Ekonomi ve talebin yavaşladığı dönemde işsizlikte belirgin sıçrama olacaktır. İşsizlik yüzde 15’e doğru çıkar.

TAKİPTEKİ BORÇLAR ARTACAK

-Yoksullaşma artıyor, insanlar her şeye alışıyor mu?

2023 seçimleri aslında toplumda önemli bir değişimin olacağına dönük büyük umutlar ve beklentiler doğurmuştu. Şu anda hâlâ onun hayal kırıklığını yaşadığımızı düşünüyorum. Aslında benim narkoz etkisi dediğim, kısa dönemli işlerin yolunda gittiği algısı yaratıldı. 2023’te asgari ücrete kayda değer zam yapıldı. Faizler düşük olduğu için borçlanarak harcamak cazipti. Döviz kuru ne pahasına olursa olsun 20 liranın altında tutulduğu için enflasyon görece olarak düşürüldü.

KDV-ÖTV zamları ertelendi. Kamunun verdiği hizmetlere düşük zam yapıldı. İnsanlar göreceli olarak ekonomide işlerin iyi gittiği algısıyla seçime gittiler. Ama sonra çok yüksek maliyetler ortaya çıktı. Böyle dönemlerde insanlar bazen kendi içine ya da Gezi’ye benzer toplumsal hareketlere dönebiliyor. Şu an böyle bir dönemdeyiz. Emekli hareketi ivme kazandı. Bu yıl borçluların da tepkileri artacak. Asgari ücretlilerin satın alma güçleri belirgin şekilde düşecek. Bir düdüklü tencerenin ısınması gibi her an patlamaya hazır gibi bir durum olduğunu görmek gerekiyor.

NARKOZUN ETKİSİ GEÇTİ

-Narkozun etkisi geçti yani?

İnsanlar uyandı artık. Onun bir sersemliğini yaşıyorlar ama bir süre sonra gerçeklerle yüzleşecekler. Taleplerinin karşılık bulmasının mücadelesini verecekler. 2025’te insanların satın alma gücünün de düşmesiyle enflasyonda belli bir durulma olacak. Şubat ayı sonunda enflasyon yüzde 40 civarına inecek. Ama ondan sonraki süreç çok daha zor olacak. Haziran ve temmuzda ara zam talepleri yükselecek. Yüzde 35’ten sonra enflasyonun düşmesi çok daha zor olacak. Yüzde 21 enflasyon hedefinin tutturulmasının çok zor olduğunu düşünüyorum.