Dövizde 6 yıl sonra ilk

Emre DEVECİ / Nefes.com.tr

Türkiye'de 2024 yılında dolarizasyon mevduatta gerilerken kredilerde adeta patlama yaptı.

Getirilen sınırlandırmalara rağmen, bankacılık sektöründe döviz cinsi kredi hacmi yıllık bazda yüzde 30,3'lük artışla 167,7 milyar dolara yükseldi. Artış oranı, son 14 yılın zirvesi olarak kayıtlara geçti.

Döviz cinsi kredi hacminde 2024 yılında miktarsal artış tam 39 milyar dolar oldu. Bu rakam, tüm zamanların rekoru oldu.

Böylece, 2018 yılı sonrasında döviz cinsi kredi hacmi yıllık bazda ilk kez artış kaydetmiş oldu.

Döviz kurlarındaki artışın enflasyonun altında kalması ve TL kredilerdeki yüksek faizler ile sınırlamalar, döviz cinsi kredilere talebi patlattı.

TL cinsi ticari krediler 2024'te sadece yüzde 20,3 artarken, döviz cinsi kredilerde artış yüzde 30,3 oldu. TL cinsi kredi artış oranı, yüzde 44,38'lik yıllık resmi enflasyonun çok altında kaldı.

2024'te yerleşiklerin yabancı para mevduatı ise parite etkisinden arındırıldığında 17,9 milyar dolar azaldı.

2018'DEKİ KUR KRİZİ SONRASI AZALMIŞTI

TL faizinin siyasi hesaplarla düşük tutulduğu dönemde düşük faizli TL kredi çekenler, parasını dövize ve altına yatırmış, döviz kredi bakiyesi olanlar da düşük faizli TL kredi kullanıp bu bakiyeyi azaltma yoluna gitmişti.

Bu yolla özel sektörün döviz açığı da Merkez Bankası (TCMB) rezervleri kullanılarak azaltılmıştı.

Nitekim, 2018 sonunda 182,2 milyar dolar olan döviz kredi hacmi, 2023 sonunda 128,7 milyar dolara kadar gerilemiş, beş yıldaki düşüş 53,5 milyar dolar olmuştu.

2024 ile birlikte ise tablo değişti ve döviz krediye erişebilen şirketler, bu krediyi ithalat ve yatırım ödemelerinin yanı sıra yüksek TL faizden yaralanmak için kullanmaya başladı.

TCMB'DEN FREN

Döviz kredileri hızlı artınca TCMB, 23 Mayıs 2024 tarihinde bu krediler için aylık yüzde 2'lik büyüme sınırı getirmişti, bu sınırlama sonrasında hızı yavaşlasa da döviz kredi hacmindeki artış devam etti.

20 Temmuz 2024 tarihinde TCMB tarafından aylık yüzde 1,5'e düşürülen döviz cinsi kredilerde büyüme sınırı, önceki gün yüzde 1'e düşürüldü.

Sınırlama getirilse de bazı istisna ve muafiyetler nedeniyle artış hızı, sınırın üzerinde oluyor.

DÖVİZ AÇIĞINDA REKOR ARTIŞ

Döviz cinsi borçlanmada artış birlikte, reel sektörün döviz açığı mayıs ayında 13,9 milyar dolar artarak son 13 yılın en hızlı aylık artışına imza attı. Son dönemde şirketler dövizde varlıklarını azaltırken borçlarını artırdı.

2024'ün Ocak-Ekim döneminde reel sektörün döviz açığındaki artış 51 milyar dolar oldu. Yıllık rakamlara bakıldığında, döviz açığında tüm zamanların en yüksek artışı görülmüş oldu.

Kur krizi öncesinde Mart 2018'de 195,5 milyar dolarla zirveyi gören finansal kesim dışındaki firmaların döviz açığı, Ekim 2023'te 74,5 milyar dolara kadar gerilemişti.

Kur krizleri ve düşük faiz politikası uygulanan bu beş buçuk yıllık dönemde döviz açığında 121 milyar dolarlık düşüş sırasında TCMB döviz rezervleri, özel sektörün döviz açığının kapatılmasında kullanılmış, bu dönemde düşük faizli TL kredi kullanan şirketler döviz varlıklarını artırmış, döviz borçlarının bir bölümünü kapatmıştı.

DIŞ BORÇTA ZİRVE

Öte yandan, Türkiye'nin dış borç stoku Eylül 2024 itibarıyla 525,8 milyar dolara ulaşarak rekor tazeledi. Borç, üç ayda 13 milyar dolar, bir yılda 46,9 milyar dolar arttı.

Özel sektörün yurt dışından sağladığı krediler dolayısıyla toplam borcu, Ekim 2024 itibarıyla 2023 yıl sonuna göre 15 milyar dolar artarak 177,7 milyar dolar oldu.

Özel sektörün yurt dışından sağladığı toplam kredi borcu, ekim sonu itibarıyla kalan vadeye göre incelendiğinde, 1 yıl içinde gerçekleştirilecek olan anapara geri ödemelerinin toplam 55,5 milyar dolar düzeyinde olduğu hesaplandı.