Hacı Ömer Lütfü Paçariz (1870-1928)...

Prizrenli idi. İstanbul Fatih Medresesinde okudu. Buradan Kahire’ye giderek El-Ezher’de çalışmaya devam etti.

Tasarruf şairi olarak tanındı.

Uzun yıllar Prizren’deki Melami Tekkesi şeyhliğini yaptı.

Şeyh Bedrettin metinlerini okuyarak sosyalizme dair dini tarihsel değerlendirmeler yaptı.

İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne girerek Makedonya’da alevlenen 1908 (II. Meşrutiyet) Temmuz Devrimi’ne destek verdi…

Türkçe, Arapça, Farsça’ya hakim olup, bu dillerde şiirler yazdı…

Bölgedeki bitmek bilmeyen iç savaşlar, Balkan Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı ardından ülkesi (tam adıyla Sırp, Hırvat, Sloven Krallığı) Krallık Yugoslavya’sı oldu.

Paçariz devrimcilikten vazgeçmedi; Komünist Parti’ye katıldı. Partinin “Sosyalist Fecri” yayınında şiirler yazdı.

“Mev’iza: Çiftçi ve İşçi Kardaşlarıma,

(...) Kırmızı bayrak odur ayetimiz

Hakk, diye dalgalanır rayetimiz

Bolşevikler yaşasın dünyade

Onların gayreti fevkalade

Yaşasınlar Kamenef ile Karenin

Yaşasın Troçki ile şanlı Lenin (...)”

Seçimlerde Komünist Parti çok büyük oy alınca Krallık tarafından hemen kapatıldı. Keza Melami tekkesi de!

Paçariz’i size niye tanıttım?

Balkan Sosyalist Melami Federasyonu

Melamilerin sosyalist kimliklerine dair ilk Hürriyet gazetesinde yazdım: “Hangi Tarikat Sosyalizmden Yanaydı” (23 Ocak 2011). Yirmi gün sonra FETÖ kumpasıyla hapse atıldım! Neyse.

Şunu yazdım:

- “Bundan yüz yıl önce Melamiler, ‘Balkan Sosyalist Melami Federasyonu’ kurmak için çok çaba harcadı. Melamilerin sosyalizmle ilişkileri konusunda ne yazık ki hiç araştırma yapılmadı…”

Melami Şeyhi Abdülaziz Mecdi’yi (Tolun) tanıttım. 1908 Devriminden sonra Balıkesir’den İttihat ve Terakki Fırkası listesinden mebus seçildi. Cemiyetin sol kanadına mensuptu, “Mutedil sosyalizm gerçekleşebilir” diyordu.

Burada sözü Marksist Abidin Nesimi’ye bırakayım. “Yılların İçinden” adlı anı kitabında Melamiler ile ilgili şunu yazdı:

- “Balkanlar’da ya sosyalist bir federasyon ya da İslami bir sosyalist Melami federasyonunun kurulması gerekliydi. Sosyalist federasyonu (Alman sosyalist) Parvus Efendi önermişti ve sosyalist Melami federasyonunu da Romen, Makedon, Sırp, Ulah, Rum, Yahudi kısaca Rus Çarlığına karşı olan unsurlara dayandırmayı istiyordu.

Miralay Sadık Bey, Yüzbaşı Şabanağa, Terlikçi Salih Efendi hareketi, 1912 Halaskar Zabitan Hareketi, Şeyhülislam Cemalettin Efendi’nin çabaları İslami Sosyalist Melami Federasyonu kurmak istediğinin sonuçlarıdır.”

TKP’nin kuruluş aşamasında Melami etkilerinin olması da şaşırtıcıydı. Abidin Nesimi’ye göre; Melamilerin İstanbul’daki şeyhi Terlikçi Salih, Sadrazam Mehmet Şevket Paşa’ya yapılan suikast dolayısıyla tevkif edilip Sinop’a sürüldü.

- “Sinop’ta (geleceğin TKP lideri) Mustafa Suphi ile konuşmuş ve Mustafa Suphi’yi etkilemiştir. Mustafa Suphi’nin ‘İslamcı Masonluğu’ yani Melamiliği bu görüşmeler sonucudur...”

Son örnekle toparlayayım:

“Melamilik ve Melamiler” araştırmasını 1931’de ilk yapan kişi, tasavvuf dünyasını en iyi bilen tarihçi Abdulbaki Gölpınarlı idi. Ki, polis raporuna göre TKP’ye katılan ilk öğretim üyesiydi; itibarıyla
1944 “Komünist Tevkifatı”nda cezaevine atıldı. Duruşmalarda “Müslüman Sosyalist” olduğunu
hiç saklamadı…

Yani… Melami şeyhi Paçariz tek değildi, Melami yoldaşları vardı.

İslam-Sosyalizm: Karşılıksız Aşk

Dört aydır açık sergiyi ne yazık ki geç gördüm:

İstanbul Salt Galata’da “Sosyalizme Tercüme” adlı sergiden bahsediyorum. Görmenizi tavsiye ederim 23 Şubat’a kadar açık.

Serginin bir bölümünde Mustafa Emin Büyükcoşkun’un hazırladığı “Karşılıksız Aşk” adlı belgeselde, iki sosyalist isim Prizrenli Paçariz ile Priştineli Dr. Hikmet Kıvılcımlı arasındaki hayali diyaloglara yer veriyor:

- “Batı dışı modernliklerde ‘ilericilik-gericilik’ ikilemine hapsolmuş kurtuluş ideolojisini irdeleyen enstalasyon, 2000’li yıllarda Türkiye’de siyaset yapmış bir grup hayalperest arasındaki tuhaf ve trajikomik karşılaşmaların izini sürer.”

TKP’li Dr. Kıvılcımlı seçilmesi tesadüf değildi. Hikmet Kıvılcımlı, dini politikaya alet etmekten (Eski TCK 163) yargılanan ilk Marksistlerden idi!

Suçu; Eyüp Sultan’dan çıkan cami cemaatine sosyalizm ile İslam’ın ortak noktalarını anlatmasıydı. Partisi kapatıldı...

Sergide de anlatıldığı gibi Balkan coğrafyasında Türk, Müslüman, Komünist kimlikler dün enternasyonalist sosyalist gelecek idealinde buluşurken, zamanla birbirine nasıl karşıt hale getirildi?

Örneğin:

Ne zaman ki sömürgeci Avrupa Balkanlara müdahale etti;

sosyalist Makedon Devrimci Örgütü bile bölündü.

Örgütün lideri Yane Sandanski’nin başını çektiği sosyalistler (levitsi), Balkanlar’ın emperyalizm tarafından paylaşılmak istendiğini söyleyerek, çözümün Osmanlı bayrağı altında eşit hak ve yükümlülüklere dayanan anayasal bir sistemde yaşamak olduğunu savundu...

Sonuçta hepsi yenildi, Osmanlı (ve sonra Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti) paramparça edildi.

Geçmişten çıkarılacak ders var; aşkın karşılık bulmasının tek yolu etnisiteye esir düşmemek.